1924 yılında Yunanistan’ın Grevena ve Nasiliç Bölgesinden mübadele ile Türkiye’ye göç eden mübadillerin konuştukları dil günümüz Yunancasından biraz farklıdır. Bunun sebebi mübadillerin konuştukları dilin içinde çok sayıda antik Yunanca ve yerel sözcüklerin yer almasıdır. Konuşulan bu dil esasen Yunancadır. Ancak dilin içinde çok sayıda antik Yunanca ve yerel sözcüklerinin bulunması nedeniyle bu dile Yunanistan’da “Yunancanın Grevena Ağzı ile Konuşulma Tarzı, Şivesi” olarak ifade ediliyor ve bu şiveye “GREVENİOTİKA” (Γρεβενιώτικα) deniliyor.
Sözlükte şive “Bir dilin bir bölge halkına, yabancı bir millete veya bir guruba has söyleniş biçimi, konuşma tarzı, aksan” şeklinde tarif ediliyor.
Bir dil yalnızca sözcüklerden, terimlerden oluşmaz; kalıp sözler olarak niteleyebileceğimiz atasözleri ve deyimler de dilin sözvarlığını oluşturan önemli öğelerdendir.
O halde atasözü nedir?
Atasözü, “Ataların uzun deneyimleri ve gözlemleri sonucunda oluşan ve bu deneyim ve gözlemlere dayanan yargılarını genel kural, bilgece düşünce ya da öğüt olarak dile getiren, kalıplaşmış bir biçimi olan, toplumca benimsenmiş kısa, özlü sözdür”.
Atasözleri:
- Bir toplumun ortak duygu, düşünce, inanç ve kültür dünyasını yansıtır.
- Topluma mal olmuş, yüzyılların düşünce ve mantık sisteminden geçerek günümüze dek gelmiş kısa ve özlü sözlerdir.
- Öğrenen kimseler, binlerce insanın düşünce gücünden oluşan bilgi ve becerilerden yararlanırlar.
- Halk yeri geldikçe onları bir kanıt gibi kullanır, çünkü onların ortaya koyduğu yargı, toplumdan kabul görür.
10 yıl önce, 2011 yılında mübadillerin Yunanca söyledikleri atasözlerini araştırdım. Bugün hayatta olmayan bazı birinci kuşak (Yunanistan doğumlu) ve ileri yaştaki ikinci kuşak mübadiller ile sahada yüz yüze sözlü tarih çalışması yaptım. Bu çalışma sonunda mübadillerin söylediği 175 adet atasözünü belirledim ve bunları kayıt altına aldım.
Atasözleri, ataların uzun deneyimleri ve gözlemleri sonucunda oluşan kısa ve özlü öğütler veren kalıplaşmış sözler olduğu için atasözlerinin Türkçeye çevrilmesi sırasında vermek istediği anlamın, mesajın ve öğütün kaybolmaması ve bozulmaması için büyük bir özen gösterdim.
Bunun için çeviri yaparken aşağıdaki yöntemleri uyguladım:
- Yunanca atasözünün vermek istediği anlam, mesaj ve öğüt için Türkçede
karşılığı olan bir atasözü var ise, Yunanca atasözünün Türkçesine Türkçe
atasözünün aynısını veya aynı mesaj ve öğütü veren benzerini koydum. - Bazı Yunanca atasözlerinin ise, her bir sözcüğünün sözlükteki Türkçe karşılığı olan sözcüklere göre çevirisi yapıldığında atasözünün anlamının, vermek istediği mesajın ve öğütün bozulmadığını gördüm. Bu durumdaki atasözlerinin çevirisini ise, sözlükteki Türkçe karşılığı olan sözcüklere göre yaptım.
- Bazı Yunanca atasözlerinin ise, Türkçede karşılığı olmayan atasözleri olduğunu, ayrıca da, atasözünde yer alan her bir sözcüğün sözlükteki karşılığı olan Türkçe sözcüklere göre çevirisi yapıldığında farklı anlamlar verdiğini ve atasözünün vermek istediği mesaj ve öğütü bozduğunu gördüm. Bu durumdaki atasözlerin çevirisini yaparken her bir sözcüğün Türkçe karşılığı sözcüklere göre değil, atasözünün vermek istediği mesaj ve öğüte en yakın ve uygun Türkçe sözcükleri seçerek yapmaya çalıştım.
Mübadillerin Söyledikleri Yunanca Atasözleri (Parimies – ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ)
Kayıt altına aldığım 175 adet mübadil atasözünden 21 adet atasözünü aşağıya koydum. Her bir atasözünü alt alta aşağıdaki üç cümleden oluşan paragraflar şeklinde sıraladım.
- Birinci cümlede atasözünün Yunanca ile yazılmış şekli (Greveniotika şivesi ile), – İkinci cümlede atasözünün Latin harflerle Türkçe okunuşu ve – Üçüncü cümlede atasözünün Türkçe anlamı yer alıyor.
1- Η καλή μέρα απ΄ τ χαραή φαίνετι
İ kali mera ap’ t harai feneti
İyi gün sabahtan belli olur.
2- Φταίει του γουμάρ, κρούει του σαμάρ.
Ftei tu ğumar, krui tu samar.
Eşek suçlu semeri dövüyor.
3 – Μισιακό γουμάρ του τρώει ου λύκους.
Misiako ğumar tu troi u likus
Ortak eşeği kurt kapar.
4 – Σκώθκει ου γιούφτους να χουρέψ κι έσπασαν τ’άργανα.
Skothki u yiuftus na hurepş ki espasan t’arğana
Çingene oynamaya kalktı davullar patladı.
5 – φέγγ νυχτώνν του σκνί μαζώνν.
Feng nihton tu şkni mazon
Gece gündüz ip topluyor (boşuna uğraşmak) // Yani “Akıntıya karşı kürek
çekmek “
6- Ου λάκκους δεν κατεβάζζ κάθι μέρα κούτσουρα
U lakus den katevaj kathi mera kutsura
Dere daima kütük getirmez.
7- Ου γιούφτους αν βρεί πουλύ μαρκάτ αλείφ κι τουν κώλου τ.
U yiuftus an vri puli markat alif ki tun kolut
Çingene çok yoğurt bulursa kıçına da sürer.
8- Του καλό του γουμάρ φαντάζζ και μι του παλιουσάμαρου.
Tu kalo tu ğumar fantaj ke mi tu paliusamaru
Güzel eşek eski semerin altında da alımlı ve güzeldir
9- Γκιλίσκι του σκλί έπισι του μαλλί.
Giliski tu skli episi tu mali
Köpek yuvarlandı tüyü döküldü // Yani “Takke düştü kel göründü “
10- Ου λύκους του μαλλί αλλάζζ αλλά του μυαλό τ δεν τ’αλλάζζ.
U likus tu mali alaj ala tu μialo t den t’ alaj
Kurt tüyünü döker, fakat aklı, fikri değişmez // Yani “ Huylu huyundan
vazgeçmez”
11- Νηστκή αρκούδα δε χουρέβ.
Nistiki arkuda de hurev
Aç ayı oynamaz.
12- Η γλυκειά η γλώσσα βγάζζ του φίδ από ν τ’ρύπατ.
İ glikia i glosa vgaj tu fid apo n tripat
Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır.
13- Ός να συλλουγίσουν οι γνωστκοί οι ζουρλοί περνούν.
Os na şiluyisun i gnoştki i zurli pernun
Akıllı düşünene kadar, deli oğlunu everir. // Yani “Akıllı düşünene kadar, deli vurur, yatırır”.
14- Κακό σκλί ψόφο δεν έχει.
Kako şkli psofo den ehi
Kötü köpeğin ölümü olmaz.
15 – Κόρακας κοράκου μάτ δε βγάζζ.
Korakas koraku mat de vgaj
Karga karganın gözünü oymaz
16- Η καμήλα ψλή είνι αλλά του γουμάρ πααίνν μπρουστά.
İ kamila psli ini ala tu ğumar paen mbrusta
Deve yüksek, ama eşek yine de önden gider // Yani “ Eşek küçüktür ama
dokuz deveyi yeder “
17 – Αντάμα κουβεντιάζουμι και χώρια ακούμι.
Andama kuvendiazumi ke horia akumi
Beraber konuşuyoruz, farklı duyuyoruz
18- Από μικρό κι από ζουρλό μαθαίντς την αλήθεια.
Apo mikro ki apo zurlo mathents tin alithia
Gerçeği çocuktan ve akılsızdan öğrenirsin.
19- Φασούλλ φασούλλ γεμίζει του σακκούλλ
Fasul fasul yemizi tu sakul
Tane tane fasulye çuval doldurur. // Yani “Damlaya damlaya göl olur”.
20- Του καλό του γκόρτσου η αρκούδα του τρώει.
Tu kalo tu gortsu i arkuda tu troi
Armudun iyisini ayı yer.
21- Άδειο σακί ορθό δεν στέκει
Adio saki ortho den steki
Boş çuval dik durmaz.
Mübadillerin söyledikleri atasözlerine, deyimlere, tekerlemelere, mani ve ninniler ile kültür ve geleneklerine ilgi duyan ve meraklı olanlar aşağıda kapak fotoğrafını koyduğum ve Lozan Mübadilleri Vakfının da bir yayını olan “MÜBADİLLERİN KÜLTÜREL MİRASI” adlı kitaptan yararlanabilirler.
Aycan Yılmaz
[email protected]
