Bilindiği gibi Yeşilburç köyü (Teney,Tenei) eski bir Rum köyü olup, mübadele dönemine kadar bu köyde 320 hane Ortodoks Hıristiyan Karamanlı Rum aile yaşamaktaydı. Karamanlı Hırıstiyan Rumların mübadele ile Yunanistan’a göç etmesinden sonra bu köydeki boşalan evlere Yunanistan’ın Grevena şehrine bağlı eski adı Krifçi, yeni adı Kivotos köyünden mübadele ile gelen 71 mübadil aile yerleştirildi.
Mübadil bir köy olan Yeşilburç köyünde Niğde Valiliği tarafından Ihlara Vadisi modeline benzer bir model uygulanmakta olup, bu kapsamda olmak üzere yaklaşık bir yıldır eski Rum kilisesinin restorasyonu, bazı binaların bakım, onarım ve tadilatları, yol yapım ve bakımları, bazı çevre, iyileştirme ve güzelleştirme çalışmaları ile doğa yürüyüş yolu gerçekleştiriliyor. Ayrıca köy 2019 yılında alınan bir karar ile kentsel SIT alanı ilan edildi.
Yeşilburç muhtarı sayın Cihan Tuna, kilisenin restorasyonunu yapan firmanın yetkilisi sayın Orhan Erdal ve bu konularla ilgilenen Valilik yetkilileri ile yaptığım görüşmeler sonunda edindiğim bilgilere; ve Kasım 2020 ‘de köyde bulunduğum sırada benim bizzat sahada gördüğüm ve yaptığım tesbitlere göre Yeşilburç köyünde yapılan çevre, iyileştirme, bakım, onarım ve restorasyon çalışmalarının son durumu (Kasım 2020 itibariyle) aşağıdaki gibidir.
1- KİLİSENİN RESTORASYONUNUN YAPILMASI
Köyde Rumlardan kalma 213 yıllık (kapısındaki kitabesinde 1807 yılında inşaa edildiği yazılı) bir kilise var ve bu kilisenin Rumlar dönemindeki adı “Agios Stefanos” (Άγιος Στέφανος) idi. Köydeki bu kilise mübadele döneminden 1953 yılına kadar askeri depo olarak kullanıldı. Köyde cami olmadığı için mübadele ile Yeşilburç köyüne yerleştirilen mübadiller ise, bu süre zarfında ibadetlerini kendi evlerinde yaptılar. Kilisenin depo olarak kullanılmasının sona ermesinden sonra 1953 yılında kilise camiye dönüştürüldü ve bugüne kadar camii olarak kullanıldı.
Bu arada kilise 1992 yılında Nevşehir Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından tescil edilerek envantere kaydedildi ve böylece koruma altına alınması sağlandı.
Kilisenin özellikle kış aylarında ısıtılmasının zor olması nedeniyle bundan yaklaşık 25 yıl kadar önce Yeşilburç köyünde yeni bir cami yapıldı ve cemaatin büyük bir bölümü ibadet için bu camiye gitmeye başladı.
Son 15 yıldır kilise/camiye ibadet için gidenlerin sayısı iyice azalmış, son iki yıldır ise evi kilise/camiye yakın olanların bir bölümünün vefatı nedeniyle artık ibadet için hiç kimse gitmemektedir. Dolayısıyla kilisenin cami olarak fonksyonu da tamamen sona ermiş durumdadır.
İnşaa edildiği dönemden bu yana herhangi bir bakım yapılmadığından karlı ve yağışlı havalarda kilisenin gerek çatısından ve gerekse yan duvarlarından nem aldığı tesbit edildi. Bu nedenle son 15 yıllık zaman diliminde önceki yıllarda görev yapan Niğde Valileri muhtelif defalar Muhtarlıkça ziyaret edilmiş ve kilisenin restorasyonunun bir an önce yapılması gerektiği, aksi takdirde bir kültür mirasının yok olacağı söylendi. Ancak ziyaret edilen Valiler bu iş için yeterli ödeneklerinin olmadığını ifade ederek, kilisenin restorasyonunu yapamayacaklarını söylediler.
Ayrıca Muhtarlıkça Kültür ve Türizm Bakanlığı ile Vakıflar Genel Müdürlüğüne de konuyu açıklayan yazılar yazılarak kilise için restorasyon talebinde bulunuldu, ancak buralardan da bir sonuç alınamadı.
Nihayet halen Niğde Valisi olan sayın Yılmaz Şimşek de ziyaret edilerek köyün kilise ile ilgili restorasyon talebi ile diğer sorunları anlatıldı, köy ile ilgili iyileştirme ve güzelleştirme projeleri sunuldu.
Sayın Şimşek de gerek kilise konusuna ve gerekse diğer konulara ve sunulan projelere son derece olumlu yaklaşarak köyün isteklerini kabul etti. Köye çok büyük bir ilgi gösterdi ve ilgililere kilisenin restore edilmesi, köyün diğer sorunlarını giderme ve köyün iyileştirme, çevre ve güzelleştirme projelerini uygulama talimatını verdi.
Kilisenin restorasyon çalışmalarına 15 Mart 2020 tarihinde başlandı ve restorasyon çalışmaları halen devam ediyor. Restorasyon işi ise, daha önce çok sayıda tarihi eserin restorasyonunu gerçekleştiren ehil bir firma tarafından usulüne ve tekniğine uygun olarak yapılıyor. Özellikle kilisenin çatısında, yan duvarlarında ve çan kulesinde bulunan bazalt yontma taşlar firma tarafından özenle ve kumlama tekniği ile silinip traşlandı ve böylece taşların orijinal halleri ortaya çıkarıldı. Kilise duvarlarının kırılan, deforme olan ve erozyona uğrayan taşları ise aslına uygun bir şekilde onarıldı. Çatının akmasını önlemek için de gerekli izolasyon malzemesi kullanılarak onarımı yapıldı. Kasım 2020 itibariyle kilisenin dış cephesinin, çatısının, çan kulesinin, kilisenin avlu ve bahçesinin restorasyon çalışmalarının büyük bir bölümü tamamlanmış durumdadır. Şu anda kilisenin avlusunda yıkık vaziyette bulunan papaz evinin temel duvarları ortaya çıkarılmış olup, aslına uygun bir şekilde yapımı devam ediyor. Bütün bu işler tamamlandıktan sonra kilisenin iç bölümündeki duvar ve tavanlarındaki restorasyon çalışmalarına başlanacak.
Kilisenin 1953 yılında camiye dönüştürülme sırasında tavan ve duvarlarda yer alan hırıstiyanlıkla ilgili figür, resim ve ikonalar kapatılmıştı. Restorasyon çalışmaları sırasında bu figür, resim ve ikonalar da firma tarafından usulüne ve tekniğine uygun bir şekilde ve yıpratılmadan açığa çıkarılacak. Açığa çıkarılacak bu figür, resim ve ikonalar kiliseye ayrı bir değer ve zenginlik kazandıracaktır.
Restorasyonun tamamlanmasından sonra kilisenin iki amaçla kullanılması düşünülüyor. –
Kilisenin üst katı kütüphane olarak, – Kilisenin diğer alanı mübadele müzesi olarak. Böylece bir kültür mirası olan kilise ve içinde sergilenecek objeler koruma altına alınmış olacak.
2- KİLİSENİN KANYONA BAKAN BÖLÜMÜNE CAMDAN SEYİR TERASI YAPILMASI
Kilise, derinliği yaklaşık 150 m kadar olan, her iki tarafı uçurumlu kayalıklardan oluşan, içinden Gebere ve Yeşilburç Barajlarına ait sulama sularının aktığı Uzandı Deresinin geçtiği, derenin ise her iki tarafında elma bahçelerinin bulunduğu bir kanyonun kayalık bir tepesinde yer alıyor.
Restorasyon projesi kapsamında kilisenin kanyona bakan bölümüne 8,5 m uzunluğunda camdan bir de seyir terası yapılacak. Kiliseyi ziyaret edenlerin bu seyir terasından kanyonun ve Yeşilburç’un eşsiz ve muhteşem manzarasını seyretmeleri mümkün olabilecek. Kanyonun iki yamaç arasının genişliği yaklaşık 250-300 m kadardır. Restorasyon projesi kapsamında kilisenin bulunduğu yerinden kanyonun karşı yamacına çelik halattan köprü yapılması da düşünülüyor. Bu köprünün gerçekleşmesi halinde çelik halat köprüsünden kanyonun ve Yeşilburç’un muhteşem manzarası görülebilecek ve seyredilebilecektir. Bu durum ise, Yeşilburç’a ve kiliseye olan ilgiyi arttıracak ve Yeşilburç’a turistik bir nitelik kazandıracaktır.
3- KANYONUN İÇİNDEN GEÇEN DEREYE PARALEL DOĞA YÜRÜYÜŞ PARKURU YAPILMASI
Trekking yapacak kişiler için kanyonun içinde yer alan Uzandı Deresinin kenarından geçişe uygun doğa yürüyüş yolu ve derenin iki yakası arasında geçiş yapabilmek için ahşaptan köprüler yapıldı. Yürüyüşe engel çalılıklar ve yabani otlar temizlendi. Yürüyüş yolu üzerine belli aralıklarla hem yürüyüş yapılan mesafeyi belirten ve hem de mevkiyi gösteren bigilendirme ve yön levhaları konuldu.
Birinci etap doğa yürüyüş parkurunun başlangıç noktası Kayaardı’daki Paşabağı olup, bu etap Yeşilburç Kilisesinde sona ermektedir. Bu etabın uzunluğu ise 2175 m dir.
İkinci etap doğa yürüyüş parkuru ise birinci parkurun devamı olarak ve aynı güzergah üzerinde yapılacak. İkinci etap doğa yürüyüş parkuru da tamamlandığında her iki parkurun toplam uzunluğu 7-8 km’yi bulacak.
4- YOL YAPIMI
Yeşilburç köyüne gelecek yerli ve yabancı turistlerin ulaşımını kolaylaştırmak için Karayolları tarafından Niğde şehir merkezi ile Yeşilburç Köyü arasındaki 5 km’lik yol genişletilerek sıcak asfalt döküldü, yol çizgileri, trafik işaret ve levhaları konularak tekrar hizmete alındı. Bu kapsamda olmak üzere ayrıca köy içi yolları Valilikçe yeniden düzenlenerek iyileştirilecek ve köy içinde uygun yerlere araç park yerleri yapılacak.
Köy içi ana yol araç trafiğini azaltmak için Ağustos 2020’de Valilikçe köyün arka tarafından geçen ve köyü by-pass eden asfaltlanmış alternatif yeni bir yol yapıldı. Bu yeni yol Ağustos 2020 de hizmete girmiş olup, yukarı köylerden gelen ve Niğde şehir istikametine giden araçların bir bölümü artık bu yolu kullanıyor. Bu yolun hizmete girmesinden sonra, köy içi araç trafiğinde kısmen de olsa bir azalma meydana gelmiştir.
5- OKUL BİNASININ VE ÖNÜNDEKİ SAHANIN TADİL EDİLEREK SOSYAL FAALİYETLER İÇİN KULLANILMASI
Yeşilburç köyünde öğrenciler uzun yıllardan beri taşımalı sistem ile Niğde şehir merkezindeki okullara gidip öğrenim görmektedirler. 1963 yılında yapılan okul binası ise uzun yıllardan beri boş olduğu için yıpranmıştır.
Okul binası ve sahasının nişan, düğün, toplantı, kurs ve helva şenliği gibi çeşitli sosyal faaliyet ve etkinlikler için kullanılması düşünülüyor. Bu amaçla Valilik tarafından ihale edilen ve Şubat 2020′ de başlayan bakım, onarım ve tadilat işleri tamamlanmıştır.
Okul bahçesinin uygun bir yerine helva günü şenlikleri sırasında helvanın pişirilmesi için üstü kapalı ve yanları açık olan ayrı bir de bölüm yapılmıştır.
Okul bahçesinin çevre düzenleme çalışmaları tamamlanmış, çimlendirme ve ağaç dikme faaliyetleri sona ermiştir. Çim ve yeşil alanların sulanması için de Valilikçe okul bahçesinin uygun bir yerinde sondaj kuyusu açılmış, sulama için gerekli boru döşeme işleri yapılarak damlama sulama sistemi çalışır hale getirilmiştir.
6- LAVANTA TARLASI OLUŞTURULMASI
Bilindiği üzere lavanta bitkisi kozmetik sanayinde kullanılan çok değerli bir bitkidir. Eylül 2020’de köyün belirlenen bir alanında Valiliğin gönderdiği iş makinaları ile yaklaşık 50 dönüm kadar arazi lavanta tarlası haline getirildi ve tarlanın etrafına çit direkleri dikilerek tel ile koruma altına alındı. Lavanta fidelerinin sulanması için okul bahçesinde açılan sondaj kuyusundan lavanta tarlasına boru döşenerek damlama sulama sistemi kuruldu. Açılan kuyunun suyu oldukça fazla olup, ihtiyaç duyulan tüm alanların sulanmasına yetecek kapasitededir.
Valilikçe temin edilen binlerce lavanta fidesi imece usulü ile köylü tarafından Ekim 2020’de bu tarlaya dikildi.
7- YEŞİLBURÇ’UN KENTSEL SİT ALANI İLAN EDİLMESİ VE BU KAPSAMDA 26 ADET YONTMA TAŞTAN YAPILMIŞ ESKİ RUM EVLERİNİN VE BAZI TARİHİ ÇEŞME VE YAPILARIN KORUMA ALTINA ALINMASI
Nevşehir Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun 20.02.2019 tarihinde aldığı 3547 sayılı kararla,
-Yeşilburç köyü kentsel SİT alanı ilan edildi,
– Bu karar doğrultusunda mesken olarak kullanılan 26 adet yontma taştan yapılmış eski Rum evleri ile bazı eski çeşmeler tescil edilerek koruma altına alındı,
– Kapısının kitabesinde 1807 yılında inşaa edildiği yazılı olan “Agios Stefanos” kilisesi ile Rumlar tarafından 1866 yılında inşaa edilen “Tarihi Hamam” esasen sırasıyle 1992 ve 2006 yıllarında aynı kurul tarafından koruma altına alınarak tescillenmişti. Kurulun aldığı bu yeni karar ile her iki tarihi yapının tescil işlemleri yenilenmiştir.
Niğde Valiliği yukarıda anlatılan projeleri, onarımları ve iyileştirmeleri gerçekleştirmek ve uygulamak için gerekli ödenekleri hazırlamış olup, bunları bir plan ve program dahilinde uygulamaya koymaktadır.
Bütün bu çalışmaların amacı:
1-Doğal ve tarihi güzelliklere sahip olan ve keşfedilmeyi bekleyen Yeşilburç’a Ihlara Vadisine benzer bir model uygulanarak tanıtımını yapmak ve turistik bir nitelik kazandırmak,
2- Bugüne kadar cami olarak kullanılan Rum kilisesini restorasyondan sonra mübadele müzesine dönüştürmek ve böylece gerek kilisenin kendisi bakımından ve gerekse kilise içinde sergilenecek objeler bakımından kültürel mirasın korunmasını ve bu kültürel mirasın gelecek nesillere aktarılmasını sağlamak,
3- Kapadokya’ya gelecek yerli ve yabancı turistlerin tur programlarına Yeşilburç’un da dahil edilmesini sağlamak ve böylece hem Yeşilburç’un ve hem de Niğde’nin turizm potansiyelini arttırmaktır.
Kilisenin restorasyonunun ve uygulamaya konulan diğer projelerle ilgili bakım, onarım, çevre, iyileştirme ve güzelleştirmelerin Yeşilburç halkına ve tüm insanlığa hayırlı olmasını diler, başta Niğde Valisi sayın Yılmaz Şimşek’e, Valilik Genel Sekreteri sayın Ali Nebol’e ve Yeşilburç Muhtarı sayın Cihan Tuna’ya ve emeği geçen diğer herkese Yeşilburç köyüne olan katkılarından ve hizmetlerinden dolayı köy halkı olarak kendilerine çok teşekkür eder, şükranlarımızı sunuyoruz.
Saygılarımla,
Aycan Yılmaz
